توصیه توصیه های مفید برای همه
آنمی یا کم خونی یک بیماری است که در آن تعداد یا اندازه گلبولهای قرمز یا هموگلبولین موجود در خون کمتر از حالت نرمال است. در مردان سطح هموگلوبین کمتر از 13.5 و در زنان کمتر از 12 گرم در 100 میلی لیتر را آنمی می گویند در افراد دارای آنمی تعویض اکسیژن با دی اکسید کربن به خوبی انجام نمی شود. وقتی سلول های قرمز خون و هموگلوبین کاهش یابد سلول ها در بدن اکسیژن کافی دریافت نمی کند و فرد دچار علائمی مانند خستگی، رنگ پریدگی، تنگی نفس و بدتر شدن مشکلات قلبی می شود ولی برخی از بیماران مبتلا به کم خونی هیچ نشانه ای از بیماری ندارند. اگر به طور ناگهانی روی دهان یا زبانتان زخم هایی ایجاد شد یا اگر خانم هستید و به ناگهان دچار قطع قاعدگی شدید ممکن است دچار کم خونی باشید که باید به پزشک برای درمان مراجعه کنید درمان کم خونی به علت آن بیماری بستگی دارد. هرگز قرص آهن را خودسرانه مصرف نکنید زیرا ممکن است کم خونی شما فقر آهن نباشد و یا اصلاً کم خونی نداشته باشید لذا اگر آهن را خودسرانه مصرف کنید دچار مسمومیت با آهن می شوید.
علل کم خونی
کم خونی زمانی اتفاق می افتد که خون فرد به اندازه کافی سلول های قرمز خون ندارد هر فرایندی که بتواند سبب اختلال در طول عمر طبیعی گلبولهای قرمز شود سبب کم خونی می شود عمر معمول گلبول های قرمز 120 روز است. از دست دادن خون شایعترین علت کم خونی است.
زنان و افراد مبتلا به بیماری های مزمن در معرض خطر ابتلا به کم خونی هستند.
اشکال خاصی از کم خونی ارثی وجود دارد که کودکان از زمان تولد با آن موجه هستند.
زنان در سال های باروری به خصوص مستعد ابتلا به کم خونی فقرآهن به دلیل از دست دادن خون در قاعدگی و افزایش نیاز به خون در دوران بارداری است.
افراد بزرگسال به علت رژیم غذای فقیر و سایر شرایط پزشکی ممکن است دچار کم خونی شوند.
کم خونی ممکن است ژنتیکی باشد اختلالات ارثی می تواند طول عمر سلول های قرمز خون را کاهش دهد و منجر به کم خونی ( کم خونی سلول داسی ) و یا باعث آسیب به تولید هموگلوبین مانند ( کم خونی آلفا و بتا تالاسمی ) شود. کم خونی ارثی بسته به درجه اختلال ژنتیکی به نوع خفیف، متوسط و شدید تقسیم می شود.
بسیاری از انواع کم خونی وجود دارد که درمان آنها متفاوت است کم خونی فقر آهن شایعترین نوع کم خونی و با تغییر در رژیم غذایی و مکمل آهن قابل درمان است برخی از کم خونی ها مشکلات سلامتی برای مادام العمر ایجاد می کنند. بیش از 400 نوع کم خونی وجود دارد که به سه گروه تقسیم می شوند :
کم خونی به علت از دست دادن خون
کم خونی ناشی از کاهش و یا تولید معیوب سلول های قرمز خون
کم خونی ناشی از تخریب گلبول های قرمز خون
کم خونی به علت از دست دادن خون
سلول های قرمز خون در اثر خونریزی کاهش یافته است و شرایطی مانند ( زخم معده، هموروئید، گاستریت ( التهاب معده )، سرطان، استفاده از داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDS) مانند ایبوپروفن ( عامل زخم و التهاب معده )، قاعدگی، زایمان مخصوصاً چند قلویی ) سبب کم خونی می شود.
کم خونی ناشی از کاهش و یا تولید معیوب سلول های قرمز خون
در این نوع کم خونی ممکن است سلول های خونی تولید شده به درستی عمل نکنند و سلول های قرمز خون معیوب و یا کاهش یافته باشد کم خونی سلول داسی شکل، کم خونی فقر آهن، کمبود ویتامین، مشکلات سلول های بنیادی و مغز استخوان ، شرایط بهداشت و سلامتی دیگر سبب این نوع کم خونی می شوند کم خونی سلول داسی شکل یک بیماری ارثی است و در آن سلول های قرمز خون به دلیل نقص ژنتیکی هلالی شکل می شوند این سلول ها به سرعت در حال شکستن هستند و با گیر کردن در عروق خونی کوچک سبب درد می شوند.
کم خونی فقر آهن به دلیل کمبود آهن معدنی در بدن رخ می دهد مغز استخوان برای ساختن هموگلوبین نیاز به آهن دارد. هموگلوبین بخشی از گلبول های قرمز است که اکسیژن را به اعضای مختلف بدن می رساند بدون مقدار آهن کافی بدن نمی تواند به اندازه کافی هموگلوبین سلول های قرمز را تولید کند این نوع از کم خونی در اثر ( رژیم غذایی فقیر از آهن به ویژه در ( نوزادان، کودکان، نوجوانان، گیاهخواران )، کاهش ذخیره آهن در اثر بارداری و شیردهی زنان، قاعدگی زنان، اهدای خون مکرر، تمرین استقامتی، شرایط گوارشی مانند بیماری کرون و یا عمل جراحی برای برداشتن بخشی از معده یا روده کوچک، برخی داروها، مواد غذایی و نوشیدنی های کافئین دار ایجاد می شود.
کم خونی ناشی از فقر ویتامین در اثر کمبود دو نوع ویتامین ( اسید فولیک و B12 ) رخ می دهد زیرا این دو ویتامین برای ساخت گلبول های قرمز مورد نیاز است.
کم خونی مگالوبلاستیک در اثر کمبود ویتامین B12 یا فولات و یا کمبود هر دو ویتامین ایجاد می شود.
کمبود رژیم غذایی در اثر نخوردن گوشت کافی و پختن بیش از حد سبزیجات ایجاد می شود.
بارداری، برخی از داروها، سوء مصرف الکل، بیماریهای روده مانند سلیاک نیز سبب کم خونی می شود.
مغز استخوان و سلول های بنیادی ممکن است از تولید سلول های قرمز خون جلوگیری کند اگر سلولهای بنیادی بیش از حد یا ناقص تولید شود و یا با سلول های دیگری جایگزین شوند سبب کم خونی متاستاتیک می شوند کم خونی ناشی از مشکلات مغز استخوان یا سلول های بنیادی عبارتند از
آنمی آپلاستیک : این آنمی وقتی رخ می دهد که سلول های بنیادی کاهش و یا وجود نداشته باشند این آنمی می تواند ارثی باشد و بدون هیچ آسیبی رخ دهد و یا در اثر داروها، اشعه، شیمی درمانی یا عفونت رخ دهد.
تالاسمی زمانی اتفاق می افتد که سلول های قرمز نمی توانند به بلوغ و رشد مناسب برسند و یک بیماری ارثی است که در مدیترانه ، آفریقا، و جنوب شرقی آسیا دیده می شود این بیماری از خفیف تا نوع به شدت تهدید کننده حیات وجود دارد و شدیدترین شکل آن آنمی کولی است.
قرار گرفتن در معرض سرب سبب می شود مغز استخوان، سلول های خونی کمتری تولید کند.
کم خونی در بیماری پیشرفته کلیه، کم کاری تیروئید و سایر بیماری های مزمن مانند ( سرطان، عفونت، لوپوس، دیابت، آرتریت روماتوئید و پیری ) ایجاد می شود.
کم خونی ناشی از تخریب گلبول های قرمز
گلبول های قرمز در اثر استرس روزمره ممکن است دچار پارگی زودرس شده و سبب کم خونی همولیتیک شوند که گاهی بدون علت است ولی علل شناخته شده این نوع کم خونی عبارتند از
شرایط به ارث رسیده مانند ( کم خونی سلول داسی شکل و تالاسمی )
عوامل استرس زا مانند ( عفونتها، داروها، زهر مار یا عنکبوت یا غذاهای خاص )
سموم در اثر بیماری کبد پیشرفته یا کلیوی
حمله نامناسب سیستم ایمنی بدن ( بیماری همولیتیک نوزاد تازه متولد شده که در جنین یک زن باردار رخ می دهد )
گرافت عروقی، دریچه های مصنوعی قلب، تومورها، سوختگی های شدید، قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی، فشار خون شدید و اختلالات خونی و در موارد نادر، طحال بزرگ می تواند سلول های قرمز خون را به دام انداخته و آنها را قبل ازورود به گردش خون نابود کند.
علائم کم خونی
برخی از بیماران هیچ نشانه ای ندارند ولی برخی دارای علائمی مانند ( خستگی، رنگ پریدگی، ضربان قلب سریع و نامنظم، درد قفسه سینه، سرگیجه، مشکلات شناختی، دست و پاهای سرد، سردرد، تنگی نفس، ریزش مو، تحریک پذیری، کسالت ( احساس ناخوشی )، بدتر شدن مشکلات قلبی ) می باشند.
تشخیص کم خونی
در طی یک معاینه فیزیکی پزشک قلب و تنفس را گوش داده بزرگی کبد و طحال را بررسی می کند و یک تست تشخیصی CBC برای شما می نویسد کم خونی با یک آزمایش ساده CBC شناسایی می شود. از روی این آزمایش تعداد گلبول های قرمز خون، هماتوکریت و هموگلوبین مشخص می شود مقادیر نرمال هموگلوبین برای مردان ( بین 13.5 -17.5 ) و در زنان بین ( 12 – 15.5 ) گرم در هر دسی لیترمی باشد اندازه ، شکل و رنگ سلول های قرمز خون بررسی می شود در کم خونی ناشی از فقر آهن گلبول های قرمز خون کوچکتر و رنگ پریده تر از نرمال است و در کم خونی ناشی از کمبود ویتامین سلول های قرمز بزرگ و تعداد کمتر دارد نگاه به هر کدام از اجزاء CBC مخصوصاً MCV ( حجم متوسط سلول های قرمز خون ) می تواند تشخیص کم خونی را برای پزشک مشخص کند اگر MCV کمتر از 80 باشد کم خونی میکروسیتیک است و اگر بین 80 – 100 باشد کم خونی نورموسیتیک است و اگر بالای 80 باشد یک کم خونی ماکروسیتیک مطرح است اگر کم خونی میکروسیتیک همرا با کاهش هموگلوبین باشد فقرآهن وجود دارد. گاهی برای تشخیص یک نمونه از مغز استخوان نیز گرفته می شود. اگر آزمایش CBC با دستگاه کولترکانتر انجام شود به تشخیص کمک بیشتری می شود وقتی نمونه خون به این دستگاه داده می شود دستگاه علاوه بر اندازه گیری هموگلوبین و شمارش ( رتیکولوسیت ها، گلبول های قرمز و سفید ) یک سری پارامترهای MCV, MCHC, MCH, RDW را نیز گزارش می کند که این پارامترها در تشخیص کم خونی فقر آهن از تالاسمی کمک می کند. اگر MCV کمتر از 80 باشد آنمی فقر آهن یا تالاسمی مطرح است و برای تشخیص باید به این پارامتر ها نگاه کرد اگر مقدار MCV, MCH, MCHC پایین باشد ولی مقدار RDW ( دامنه پراکندگی حجم گلبول های قرمز ) بالاتر از عدد 14 باشد و مقدار RBC کمتر از 5 میلیون باشد تشخیص فقر آهن داده می شود ولی اگر مقدار MCV, MCH پایین و مقدار MCHC نرمال یا پایین ولی RDW کمتر از 14 باشد و مقدار RBC ( شمارش گلبول قرمز ) بالاتر از 5 میلیون باشد تالاسمی مطرح است. برای تشخیص تالاسمی تست تکمیلی الکتروفورز هموگلوبین نیز انجام می شود و از روی میزان بالای HB A2 تالاسمی تشخیص داده می شود. رنگ پوست خیلی مهم است رنگ تیره پوست ناشی از پیگمانتاسیون آهن است.
ایکتر به نفع آنمی همولیتیک است.
در داشتن لنفادنوپاتی باید به فکر لنفوم و لوکمیا ( سرطان خون ) باشید.
سابقه کاهش آنزیم G6PD پرسیده شود آیا بیمار باقلا مصرف کرده ممکن است بیماری فاویسم داشته باشد.
اگر کم خونی همراه لکه های زیر پوستی ( پتشی و پورپورا ) باشد آنمی اپلاستیک مطرح است.
